150 Χρόνια Φιλαρμονική Σύρου – Μουσικοί και Μουσική
Το 1869 ο Δήμος Σύρου, προχωρώντας σε κάθε είδους διεύρυνση και προώθηση της πολιτισμικής κληρονομιάς του νησιού, αποφασίζει να ιδρύσει τη Φιλαρμονική Δημοτική Εταιρεία Ερμουπόλεως με τον δάσκαλο εκείνης της εποχής Δελφίνο Σπινέλη. Η προσπάθεια, όμως, αυτή δεν ολοκληρώνεται με επιτυχία και η φιλαρμονική διαλύεται γύρω στο 1872. Η μουσική παιδεία τελικά γνωρίζει άνθιση το 1894 με την ίδρυση των Φιλόμουσων Σύρου από φιλόμουσους Ερμουπολίτες, με στόχο τη διδασκαλία της ωδικής και οργανικής μουσικής, αλλά και την δημιουργία μιας φιλαρμονικής μπάντας. Η Φιλαρμονική διευθύνεται από μεγάλους μουσικούς της εποχής, όπως ο Αντώνιος Μπιφέρνο, ο Αλβέρτος Ανδλοβιτζ, ο Ουμβέρτος Πέργολας και άλλοι και γίνεται γνωστή για τις υπαίθριες συναυλίες που οργανώνει στην Ερμούπολη, αλλά και τη συμμετοχή της σε πανελλήνιες εκδηλώσεις.
Το όραμα των Ερμουπολιτών, ήταν η ανάπτυξη ενός νέου κόσμου, στα πρότυπα της νεοκλασικής Ευρώπης, η οποία, ως φορέας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί το μοναδικό σημείο αναφοράς για τους επαναστατημένους και απελευθερωμένους Έλληνες της νέας πόλης, οι οποίοι έβλεπαν κάθε τι ανατολίτικο ως σύμβολο της πολύχρονης δουλείας, αλλά και του πρόσφατου αιματηρού αγώνα για την απελευθέρωση.
Η Ερμούπολη εξάλλου, υπήρξε μια από τις πρώτες πόλεις που έφτιαξε σχολεία μετά την επανάσταση (ήδη από το 1826 υπήρχαν ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, ενώ το περίφημο γυμνάσιο Σύρου (1833) είναι το πρώτο δημόσιο σχολείο της Ελλάδας), τυπογραφεία (από το 1828) δημόσια ιδρύματα, νοσοκομεία, βιομηχανία —κλωστουφαντουργία, υαλουργία— και βέβαια χώρους θεαμάτων. Ήδη το 1821 κατέφθασαν στην Σύρο οι πρώτοι επαγγελματίες μουσικοί, ενώ στα 1831 βεβαιώνεται η παρουσία στο νησί δασκάλων μουσικής αλλά και χορού. Η μουσική εκπαίδευση όμως δεν περιορίστηκε στην κατ’ οίκον διδασκαλία, καθώς την ίδια εποχή εντοπίζονται και μαθήματα, αρχικώς φωνητικής και αργότερα και οργανικής μουσικής στα σχολεία της Ερμούπολης.
Δεν είναι μόνο η πλούσια μουσική ζωή που καθιστά την Ερμούπολη του 19ου αιώνα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της μουσικής στον τόπο μας. Ήταν και ο θεωρητικός λόγος που, μοιραία, καλλιεργήθηκε γύρω από αυτήν. Η μουσική κριτική είχε δείξει από νωρίς δείγματα γνώσης και ποιότητας, αλλά στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα η Ερμούπολη απέδειξε πως διεκδικούσε επάξια ηγετικό ρόλο στον ελληνικό μουσικό λόγο της εποχής.
Είναι πραγματικά αδύνατο να συνοψίσει κανείς σε λίγες σελίδες το θαύμα που συνέβη στην Ερμούπολη του προ-προηγούμενου αιώνα. Ακόμη πιο δύσκολο να αντιληφθεί πώς έγινε αυτό το θαύμα, αλλά και γιατί το άστρο της Σύρου έσβησε σιγά σιγά. Το σίγουρο είναι πως το φαινόμενο «Ερμούπολη» θα πρέπει και να μας εντυπωσιάζει, αλλά και να μας παρακινεί να το διερευνήσουμε περαιτέρω. Κι αυτό, γιατί, η Ερμούπολη φτιάχτηκε από Έλληνες πρόσφυγες από ολόκληρη την Ελλάδα, οι οποίοι έφεραν μαζί τους πολιτισμικά στοιχεία από την ιδιαίτερη πατρίδα τους, που όμως, συγχωνεύθηκαν όλα μαζί, σαν σε έναν Νέο Κόσμο, στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας νέας ευρωπαϊκής πόλης. Η νέα αυτή πόλη, μια μικρή πολιτεία στη μέση του Αιγαίου, συγκροτήθηκε και οργανώθηκε από τους Έλληνες αυτούς, που δεν κυβερνούνταν από ξένους τοποτηρητές ή αρμοστές, ούτε καν από ξενόφερτους βασιλείς (όπως στην οθωνική Αθήνα) αλλά αποφάσισαν με δική τους πρωτοβουλία να υιοθετήσουν ευρωπαϊκά πρότυπα, και ως προς τη μουσική τους διασκέδαση και, έτσι, να αγκαλιάσουν και να αγαπήσουν την όπερα. Το παράδειγμά τους αποτελεί, εξαιρετικό ιστορικό παράδειγμα για το τί μπορεί να κάνει μια ομάδα ανθρώπων με κοινό πολιτιστικό όραμα. Να φτιάξει μια ιδανική πολιτεία, που μόνο μυθική μπορεί να φαντάζει για τον σημερινό μελετητή, όπως ακριβώς η χαμένη Ατλαντίδα.
Στέλλα Κουρμπανά